Hamsa Upanishad

 Hamsa Upanishad
హంసోపనిషత్ 

A very basic level explanation and NOT a detailed explanation is provided. May the reader make a note of it.

హంసాఖ్యోపనిషత్ప్రోక్తనాదాలిర్యత్ర విశ్రమేత్ .
తదాధారం నిరాధారం బ్రహ్మమాత్రమహం మహః ..
ఓం పూర్ణమద ఇతి శాంతిః ..

The Upanishad known as Hamsa is declared, where the sound of the Hamsa resonates, and there, the seeker rests. Its foundation is formless and without support; it is the Supreme Brahman, the absolute I (Aham), the great (Mahah).

Om, that is complete, This is peace

This verse introduces the Hamsa Upanishad, where the "Hamsa" symbolizes the essence of the self and the divine. The verse also highlights the formless and all-encompassing nature of Brahman (the absolute reality), concluding with the affirmation of the completeness and peace inherent in this realization. The words "Om Purnamadah" signify the idea that everything is whole, and peace (Shanti) is invoked.

గౌతమ ఉవాచ .

భగవన్సర్వధర్మజ్ఞ సర్వశాస్త్రవిశారద .
బ్రహ్మవిద్యాప్రబోధో హి కేనోపాయేన జాయతే .. 1..

Gautama said:
"O Lord, who is the knower of all dharmas, the master of all scriptures, and the one who is the expert in Brahmavidya (knowledge of Brahman), how does the realization of Brahman come to be? Through what means does it arise?"

సనత్కుమార ఉవాచ .

విచార్య సర్వవేదేషు మతం జ్ఞాత్వా పినాకినః .
పార్వత్యా కథితం తత్త్వం శృణు గౌతమ తన్మమ .. 2..

Sanatkumar said:
"After studying all the Vedas and understanding the essence, I will narrate to you, Gautama, the teaching of the great truth that was told by Parvati to Lord Shiva, the wielder of the Pinaka (Shiva's bow)."

అనాఖ్యేయమిదం గుహ్యం యోగినాం కోశసంనిభం .
హంసస్యాకృతివిస్తారం భుక్తిముక్తిఫలప్రదం .. 3..

"This teaching is ineffable and hidden, like the core of a yogi's innermost being, and it bestows the fruits of both worldly enjoyment and liberation. It is the secret of the Hamsa (Swan), which symbolizes ultimate knowledge."

అథ హంసపరమహంసనిర్ణయం వ్యాఖ్యాస్యామః .

Now, we will explain the supreme teaching of the Hamsa, the highest of all teachings.

బ్రహ్మచారిణే శాంతాయ దాంతాయ గురుభక్తాయ.

హంసహంసేతి సదా ధ్యాయన్సర్వేషు దేహేషు వ్యాప్య వర్తతే ..

To the one who is a Brahmachari (celibate), peaceful, self-controlled, devoted to the Guru, constantly meditating on the mantra "Hamsa, Hamsa," pervading all bodies and remaining in that state of meditation.

యథా హ్యగ్నిః కాష్ఠేషు తిలేషు తైలమివ 

తం విదిత్వా మృత్యుమత్యేతి .

Just as fire exists in wood and oil exists in sesame seeds, by realizing this, one transcends death.

గుదమవష్టభ్యాధారాద్వాయుముత్థాప్యస్వాధిష్ఠాం త్రిః
ప్రదిక్షిణీకృత్య మణిపూరకం చ గత్వా అనాహతమతిక్రమ్య
విశుద్ధౌ

By controlling the breath, placing the mind in the base of the spine, raising the air upward and performing a threefold circular motion, and then moving to the Manipura chakra and crossing the Anahata chakra, one attains the state of purity.

ప్రాణాన్నిరుధ్యాజ్ఞామనుధ్యాయన్బ్రహ్మరంధ్రం ధ్యాయన్
త్రిమాత్రోఽహమిత్యేవం సర్వదా ధ్యాయన్ . 

By controlling the prana (life energy) and meditating on the Brahma-randhra (the spiritual opening at the crown of the head), thinking "I am the Tri-matra (the three syllables of the mantra A-U-M),” always meditating in this way.

అథో నాదమాధారాద్బ్రహ్మరంధ్రపర్యంతం 

శుద్ధస్ఫటికసంకాశం
స వై బ్రహ్మ పరమాత్మేత్యుచ్యతే .. 1..

Then, the sound of the mantra moves from the base to the Brahma-randhra, shining like pure crystal.

This sound is identified with Brahman, the Supreme Self, and it is said to be the essence of the Supreme Soul.

Description of the Hamsa (Swan) as a Metaphor:

The supreme teaching of the Hamsa (Swan) is that Brahman, the Absolute, is formless and free from all attributes. This teaching can only be comprehended by a seeker who is pure, controlled, devoted to the teacher, and focused on the path of meditation. The one who constantly meditates on the mantra "Hamsa" (meaning "I am that" or "I am Brahman") remains in the state of non-duality, with Brahman pervading every being.

అథ హంస ఋషిః . 

అవ్యక్తా గాయత్రీ ఛందః . 

పరమహంసో దేవతా. 

అహమితి బీజం. 

స ఇతి శక్తిః.
సోఽహమితి కీలకం. 

షట్ సంఖ్యయా

The Rishi (sage) is the Hamsa.
The meter is the Avyakta Gayatri.
The deity is the Paramahamsa (the Supreme Swan).
The seed is "Aham" (I am).
The power is "Sa" (He).
The key to the mantra is "So'ham" (I am He).

 Thus there are six.

అహోరాత్రయోరేకవింశతిసహస్రాణి  షట్ శతాన్యధికాని భవంతి.

సూర్యాయ సోమాయ నిరంజనాయ నిరాభాసాయ 

తను సూక్ష్మం ప్రచోదయాదితి అగ్నీషోమాభ్యాం వౌషట్

There are 21,600 Hamsas (or breaths) in a day and night. 

(Salutation to) Surya, Soma, Niranjana (the stainless) and Nirabhasa (the universeless). Ajapa mantra. (May) the bodiless and subtle one guide (or illuminate my understanding). Vaushat to Agni-Soma.

హృదయాద్యంగన్యాసకరన్యాసౌ భవతః . 

ఏవం కృత్వా హృదయే
అష్టదలే హంసాత్మానం ధ్యాయేత్ . 

Then Anganyasas and Karanyasas occur (or should be performed after the Mantras as they are performed before the Mantras) in the heart and other (seats). Having done so, one should contemplate upon Hamsa as the Atman in his heart.

అగ్నీషోమౌ పక్షావోంకారః 

శిరో బిందుస్తు నేత్రం ముఖం 

రుద్రో రుద్రాణీ చరణౌ బాహూ కాలశ్చాగ్నిశ్చోభే పార్శ్వే భవతః .
పశ్యత్యనాగారశ్చ శిష్టోభయపార్శ్వే భవతః . 

Agni and Soma are its wings (right and left sides); Omkara is its head; Ukara and Bindu are the three eyes and face respectively; Rudra and Rudrani (or Rudra’s wife) are the feet Kanthata (or the realisation of the oneness of Jivatma or Hamsa, the lower self with Paramatman or Paramahamsa, the Higher Self) is done in two ways (Samprajnata and Asamprajnata).

ఏషోఽసౌ పరమహంసో భానుకోటిప్రతీకాశః . యేనేదం వ్యాప్తం .
తస్యాష్టధా వృత్తిర్భవతి . 

పూర్వదలే పుణ్యే మతిః 

ఆగ్నేయే నిద్రాలస్యాదయో భవంతి 

యామ్యే క్రూరే మతిః 

నైరృతే పాపే మనీషా 

వారుణ్యాం క్రీడా 

వాయవ్యే గమనాదౌ 

బుద్ధిః సౌమ్యే రతిప్రీతిః 

ఈశానే ద్రవ్యాదానం 

మధ్యే వైరాగ్యం కేసరే

జాగ్రదవస్థా కర్ణికాయాం 

స్వప్నం లింగే 

సుషుప్తిః పద్మత్యాగే
తురీయం యదా హంసో నాదే లీనో భవతి 

తదా తుర్యాతీతమున్మననమజపోపసంహారమిత్యభిధీయతే . 

This is the Supreme Hamsa, the brilliant light of the Sun, by which this entire universe is pervaded.
Its manifestation takes place in eight different forms.

In the first phase, in the auspicious phase, there is a pure intellect.
In the Agni (Fire) phase, there are qualities of sleep and laziness.
In the Yami (Night) phase, the intellect is cruel.
In the Nirrti (South) phase, the intellect is sinful.
In the Varuni (Water) phase, there is play and amusement.
In the Vayavya (Wind) phase, there is movement.
In the Buddhi (intellectual) phase, there is calmness and pleasure.
In the Ishana (Lordship) phase, there is giving of charity.
In the middle of the stages, there is detachment.

In the state of wakefulness, there is the awareness of the physical body.
In the dream state, there is the awareness of the subtle body.
In deep sleep, there is the awareness of the causal body.
In the state of transcendence, when the Hamsa merges with the sound,
then one goes beyond the fourth state (Turiya) into the state of unbroken contemplation, japa (mantra repetition), and cessation of thought.

ఏవం సర్వం హంసవశాత్తస్మాన్మనో హంసో విచార్యతే . 

స ఏవ జపకోట్యా నాదమనుభవతి 

ఏవం సర్వం హంసవశాన్నాదో దశవిధో జాయతే.

Thus, everything is under the control of the Hamsa, and the mind, under the influence of the Hamsa, is to be contemplated. It is through the repetition of the mantra (Japa) that one experiences the sound. Thus, under the control of the Hamsa, the sound manifests in ten different forms.

చిణీతి ప్రథమః. 

చించిణీతి ద్వితీయః .

ఘంటానాదస్తృతీయః . 

శంఖనాదశ్చతుర్థః .
పంచమతంత్రీనాదః . 

షష్ఠస్తాలనాదః . 

సప్తమో వేణునాదః. 

అష్టమో మృదంగనాదః . 

నవమో భేరీనాదః .
దశమో మేఘనాదః . 

Manifestations of the Sound in Meditation:

1. The first sound is Chini (a sharp, tinkling sound).
2. The second sound is Chinchini (a more refined, delicate sound).
3. The third sound is the Ghanta (the bell sound).
4. The fourth sound is the Shankha (the conch shell sound).
5. The fifth sound is the Tantri (the sound of a stringed instrument).
6. The sixth sound is the Tala (the sound of cymbals or a rhythm instrument).
7. The seventh sound is the Venu (the sound of the flute).
8. The eighth sound is the Mridanga (the sound of the drum).
9. The ninth sound is the Bheri (the sound of the kettle drum).
10. The tenth sound is the Megha (the sound of thunder or a cloud).

నవమం పరిత్యజ్య దశమమేవాభ్యసేత్ .

"Abandon the ninth sound and practice the tenth sound alone."

ప్రథమే చించిణీగాత్రం 

ద్వితీయే గాత్రభంజనం . 

తృతీయే ఖేదనం యాతి 

చతుర్థే కంపతే శిరః ..
పంచమే స్రవతే తాలు 

షష్ఠేఽమృతనిషేవణం . 

సప్తమే గూఢవిజ్ఞానం 

పరా వాచా తథాష్టమే ..
అదృశ్యం నవమే దేహం దివ్యం చక్షుస్తథామలం . 

దశమే పరమం బ్రహ్మ భవేద్బ్రహ్మాత్మసంనిధౌ ..

1. In the first, the sound Chinchini (a delicate tinkling) resonates through the body.
2. In the second, the sound causes a disturbance in the body.
3. In the third, it brings about a sense of unease.
4. In the fourth, it causes trembling of the head.
5. In the fifth, the sound flows like a stream.
6. In the sixth, there is the experience of immortality and nectar.
7. In the seventh, profound knowledge is attained.
8. In the eighth, the supreme speech is heard.
9. In the ninth, the body becomes invisible, and the divine eye (pure vision) is attained.
10. In the tenth, the ultimate Brahman is realized, and one becomes established in the union with the Supreme Self (Brahman).

తస్మిన్మనో విలీయతే మనసి సంకల్పవికల్పే దగ్ధే పుణ్యపాపే
సదాశివః శక్త్యాత్మా సర్వత్రావస్థితః స్వయంజ్యోతిః శుద్ధో
బుద్ధో నిత్యో నిరంజనః శాంతః ప్రకాశత ఇతి ..

In that state, the mind merges, and the fluctuations of thoughts and intentions are burned away, along with the accumulation of merit and demerit. The ever-present auspicious one (Sadashiva), the embodied power (Shakti), is present everywhere, self-luminous, pure, enlightened, eternal, without blemish, peaceful, and radiant. This is the culmination of spiritual practice where the individual mind merges with the Supreme, transcending all dualities and mental fluctuations. It speaks of the realization of the eternal, pure, and peaceful nature of the Self (represented as Sadashiva), who is omnipresent, self-luminous, and beyond all impurities. This state is a description of ultimate enlightenment and the realization of one's true nature.

ఇతి వేదప్రవచనం వేదప్రవచనం .. 2..

Thus is the teaching of the Vedas.
This is the teaching of the Vedas. 

ఓం పూర్ణమద ఇతి శాంతిః ..
ఇతి హంసోపనిషత్సమాప్తా ..

Om, that is complete,
This is peace.
Thus ends the Hamsa Upanishad.